Սիրելի՛ սովորողներ, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ թեման․

• Տեսողական վերլուծիչ,
•  աչքի կառուցվածքը։

Դասարանական աշխատանք-պատասխանել հարցերին

1. Ո՞րն է տեսողության նշանակությունը:

Տեսողությունը մարդու հիմնական զգայարաններից է․ այն ապահովում է շրջակա աշխարհի ընկալումը, կողմնորոշումը տարածության մեջ, գույների ու ձևերի ճանաչումը և շարժման նկատումը։ Մարդու ստացած տեղեկատվության մեծ մասը՝ մոտ 80-90%, գալիս է հենց տեսողությունից։

2.Որո՞նք են աչքի օժանդակ հարմարանքները:

Աչքի օժանդակ հարմարանքներն են՝ կոպերը, թարթիչները, արցունքագեղձերը և աչքի մկանները․ դրանք պաշտպանում են աչքը, խոնավեցնում ու մաքրում են այն, ինչպես նաև ապահովում շարժունակություն։

3.Ի նչպե՞ս է փոխվում բբի ﬔծությունը` կախված լուսավորությունից:

Լուսավորության դեպքում բբը նեղանում է, իսկ մթության մեջ՝ լայնանում, որպեսզի աչքը հարմարեցվի լույսի քանակին։

4.Որ տե՞ղ են տեղավորված տեսողական ընկալիչները:

Տեսողական ընկալիչները գտնվում են ցանցաթաղանթում, որտեղ տեղակայված են խայտաբջիջներն ու կոթաբջիջները։

5. Ո՞րն է սրվակիկների և ցուպիկների դերը:

Սրվակիկները ապահովում են գունային և մանրամասն տեսողությունը, իսկ ցուպիկները՝ մթության մեջ տեսնելը։

6. Ի՞նչ է կարճատեսությունը, և ինչպե՞ս կարելի է կանխելայն:

Կարճատեսությունը տեսողության խանգարում է, երբ մարդը լավ է տեսնում մոտիկը, բայց հեռուն՝ աղոտ։ Կանխարգելվում է ճիշտ լուսավորությամբ, աչքի վարժություններով, էկրանի առջև երկար չմնալով և պարբերաբար ակնաբույժի այցելությամբ։

Ներկայացնելու եմ նոր թեմա․

• Լսողական վերլուծիչ, կառուցվածքը 
•   ֆունկցիան և  հիվանդությունները։

Հարցեր և առաջադրանքներ.

1. Որո՞նք էին XV դ. Օսմանյան սուլթանության և Սեֆյան Պարսկաստանի միջև բախման հիմնական պատճառները:

XV դարում Օսմանյան սուլթանության և Սեֆյան Պարսկաստանի միջև բախումների հիմնական պատճառները եղել են տարածքային մրցակցությունը, կրոնական հակասությունները (սուննի–շիա) և քաղաքական ազդեցության համար պայքարը Կովկասում ու Միջագետքում

2. Ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ օսմանցիների և սեֆյանների միջև հակամարտությունը Հայաստանի մշակութային կյանքի և ժողովրդագրական պատկերի վրա:

Օսմանյան–Սեֆյան հակամարտությունները XVI–XVII դարերում Հայաստանի վրա ունեցան ծանր հետևանքներ․ երկիրը դարձավ ռազմի դաշտ, բնակչությունը կտրուկ նվազեց, տեղի ունեցան բռնի տեղահանություններ (օր.՝ Շահ Աբասի «մեծ սուրհանդակությունը»), իսկ մշակութային կյանքը տուժեց՝ բազմաթիվ քաղաքներ ու գյուղեր ավերվեցին, եկեղեցիներ ու դպրոցներ փակվեցին, և հայ մշակույթը ստիպված էր նոր կենտրոններ գտնել Սպահանում ու այլուր։

3. Ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեցին XVI դ. հայազգի գործիչները Հայաստանի ազատագրման ուղղությամբ: Ինչո՞ւ դրանք հաջողության չհասան:

XVI դարում հայազգի գործիչները փորձեցին ազատագրել Հայաստանը՝ դիվանագիտական ուղիներով, օտար տերությունների օգնությամբ և զինված ապստամբություններով։ Սակայն այս քայլերը հաջողության չհասան, քանի որ Հայաստանը բաժանված էր Օսմանյան և Սեֆյան տերությունների միջև, հայերը չունեին միասնական պետականություն ու բավարար ռազմական ուժ, իսկ օտար տերությունները իրենց շահերն էին հետապնդում, ոչ թե հայերի ազատագրությունը։

4. Ինչո՞վ էր պայմանավորված այն, որ հայազգի գործիչները դեռ թերագնահատում էին սեփական ուժերին ապավինելը:

XVI դարում հայազգի գործիչները թերագնահատում էին սեփական ուժերին ապավինելը, քանի որ Հայաստանը չուներ միասնական պետականություն, մշտապես գտնվում էր Օսմանյան և Սեֆյան տերությունների միջև բաժանված վիճակում, բնակչությունը կտրուկ նվազել էր պատերազմների ու տեղահանությունների հետևանքով, իսկ ռազմական ու տնտեսական ներուժը թույլ էր։ Այդ պատճառով նրանք հույսը դնում էին արտաքին ուժերի՝ Եվրոպայի, Ռուսաստանի կամ այլ տերությունների օգնության վրա։

5. Ի՞նչ հետևանքներ կարող էր ունենալ Հռոմի Պապին հնազանդություն հայտնելը Հայաստանի ազատագրությանն աջակցելու դիմաց: Որո՞նք էին այս մոտեցման հնարավոր օգուտներն ու վտանգները:

Հռոմի Պապին հնազանդություն հայտնելը Հայաստանի ազատագրությանն աջակցելու դիմաց կարող էր ունենալ երկակի հետևանքներ։

Օգուտներ – հնարավոր էր ստանալ քրիստոնյա Եվրոպայի աջակցություն, ռազմական ու դիվանագիտական օգնություն, ինչպես նաև միջազգային ճանաչում։

Վտանգներ – սպառնում էր Հայ Առաքելական Եկեղեցու ինքնուրույնությանը, առաջացնում ներքին պառակտումներ և կախվածություն օտար շահերից։

Եզրակացություն – դա միաժամանակ հնարավորություն էր դաշնակիցներ ձեռք բերելու, բայց նաև վտանգ՝ կորցնելու ինքնուրույնությունը։

6. Ո՞րն էր հայ եկեղեցու դերը Հայաստանի ազատագրման նախաձեռնություններում:

XVI դարում հայ եկեղեցին կարևոր դեր ուներ Հայաստանի ազատագրման նախաձեռնություններում․ այն հանդես էր գալիս որպես ազգային ինքնության պահապան, կազմակերպում էր գաղտնի ժողովներ (օր.՝ Էջմիածնի ժողովը 1547 թ.), դիվանագիտական կապեր էր հաստատում օտար տերությունների հետ և փորձում էր համախմբել ժողովրդին ազատագրական պայքարի շուրջ։ Սակայն եկեղեցին չէր կարող լիովին փոխարինել պետականությանը, և այդ պատճառով նախաձեռնությունները հաճախ մնացին անարդյունք։

Դաս Արեւմտյան Եվրոպա. Կազմը, աշխաւհագրական դիրքը, բնական պայմանները և ռեսուրսները

Դասի հումը

Պատասխանել հարցերին

1.Գնահատե’լ Արեւմտյան Եվրոպայի տեղն ու դերն աշխարհում:

Արևմտյան Եվրոպան աշխարհում ունի առաջնորդող դեր․ այն է տնտեսական ու քաղաքական կենտրոն, և միաժամանակ մշակութային ու գիտական առաջընթացի աղբյուր։

2.Նշե’լ Արեւմտյան Եվրոպայի աշխարհագրական դիրքին բնորոշ գծեր:

Արևմտյան Եվրոպայի աշխարհագրական դիրքին բնորոշ է՝
Ատլանտյան օվկիանոսի և Հյուսիսային ծովի ափերին լինելը, կենտրոնական տեղը Եվրոպայում ու միջազգային առևտրի խաչմերուկ լինելը։

3.Գնահատել Արևմտյան Եվրոպայի բնական պայմաններն ու ռեսուրսները տնտեսության զարգացման տեսանկյունից:

Արևմտյան Եվրոպայի բնական պայմանները նպաստավոր են՝ բարենպաստ կլիմա, հողեր ու ծովային դիրք, իսկ սահմանափակ հանածոների պատճառով տնտեսությունը հիմնված է ներմուծումների և բարձր տեխնոլոգիաների վրա։

4.Ինչպիսի՞ն է Արեւմտյան Եվրոպայի երկրների բնակչության վերարտադրությունը:

Արևմտյան Եվրոպայում բնորոշ է ցածր ծնելիություն, բնակչության ծերացում և միգրացիայով լրացվող աճ։

5.Ինչպիսի՞ն է Արեւմտյան Եվրոպայի երկրների բնակչության ազգային և կրոնական կազմը:

Արևմտյան Եվրոպայի բնակչությունը հիմնականում եվրոպական ազգեր են, կրոնական կազմը՝ քրիստոնեություն (կաթոլիկ, պրոտեստանտ), իսկ ներգաղթի շնորհիվ աճում են մուսուլման համայնքները։

Գոյություն ունեն թվային վիճակագրական տվյալները նկարագրելու մի քանի պարամետր.

ա) Տվյալներից ամենամեծի և ամենափոքրի տարբերությունն անվանում են
լայնք:

բ)Ամենաշատ հանդիպող տվյալն անվանում են մոդ:

գ) Բոլոր տվյալների գումարի և քանակի հարաբերությունն անվանում են միջին թվաբանական:

Այժմ ծանոթանանք ևս մեկ վիճակագրական պարամետրի: Տվյալները դասավորենք աճման կարգով և դիտարկենք մեջտեղում գրված թիվը: Հնարավոր է երկու դեպք.
ԴԵՊՔ 1. Տվյալների քանակը կենտ է: Այդ դեպքում մեջտեղի դիրք կա: Մեջտեղում գրված թիվը կոչվում է այդ տվյալների մեդիան (միջնարժեք): 1, 1, 2, 5, 9, 9, 12 տվյալների մեդիանը 5-ն է:
ԴԵՊՔ 2. Տվյալների քանակը զույգ է։ Այդ դեպքում մեջտեղի դիրք չկա: Դիտարկենք մեջտեղին ամենամոտ երկու թվերը: Այդ թվերի միջին թվաբանականն այդ տվյալների մեդիանն է (միջնարժեքը)։ -4, 8, 14, 15, 15, 19 տվյալների մեդիանը (14 + 15)/2 = 14.5 :

Առաջադրանքներ․

1)Գտե՛ք թվային տվյալների լայնքը, մոդն (եթե ունի) ու մեդիանը.
ա) 2, 2, 2, 5, 5, 8, 101

Մոդ-2

Լայնք-8

Մեդիան-5
բ) -5, 4, 2, 6, 6, 8, 8, 8

Մոդ-8

Լայնք- 3

Մեդիան-6
գ)-105, 12, 12, 250, 233, 205, 12

Մոդ-12

Լայնք- 145

Մեդիան-250

դ) -20, -120, 0, 15, 7, 7, 120, 500

Մոդ-7

Լայնք- 480

Մեդիան-11,5

2)Հաշվե՛ք թվային տվյալների միջին թվաբանականն ու մեդիանը.
ա) 1, 3, 3, 5, 7

միջին թվաբանական 1+3+3+5+7/5=3.8

մեդիանը- 3
բ) 5, 2, 1, -2, 7, -4

միջին թվաբանական 5+2+1-2+7-4/6=9/6=1 1/2

մեդիանը- 1-2/2=-0.5

գ) 4,5,7,5,-8, 45

միջին թվաբանական 4+5+8+45/6=58/6=9 2/3

մեդիանը-7+5/2=6

դ) 2, 2, 8, 8, 8, 250, -120

միջին թվաբանական 2+2+8+8+8+250-120/7=158/7=22 4/7

մեդիանը- 8
ե) 1, 1, 1, 1, 5, 5, -6, -10

միջին թվաբանական 1+1+1+1+5+5-6-10/8=-2/8=-1/4

մեդիանը- 1+5/2=3

3)Գտե՛ք թվային տվյալների միջինը, մոդը, մեդիանը և լայնքը.
ա) 0, 0, 5, 5, 10, 10, 10, 10, 10

միջինը(5+5+10+10+10+10+10)9=60/9=6 2/9

մոդը 10

մեդիանը10

լայնքը 10-0=10
բ) 1, 1, 2, 2, 2, 19, 20, 21

միջինը(1+1+2+2+2+19+20+21)/8=68/8=8.5

մոդը2

մեդիանը 2+2/2=2

լայնքը 21-1=20

գ)-6, 6, 0, -3, 3

միջինը-6+6+0-3+3/5=0

մոդը չկա

մեդիանը- 0

լայնքը3+6=9

դ) –10, 0, 0, 12, 13, 12, 12

միջինը-10+0+0+1+12+13+12+12/7=39/7

մոդը 12

մեդիանը 12

լայնքը12+10=22

4)Գտե՛ք a-ի թվային արժեքը, եթե հայտնի է, որ a, 1, 1, 2, 2, 4 բնական թվերի՝
ա) մոդը 2 է

2,1,1,2,2,4,
բ) մեդիանը 1.5 է

1,1,1,2,2,4
գ) լայնքը 4 է

0,1,1,2,2,4
դ) միջինը 3 է

8,1,1,2,2,4
ե) մեդիանը մեծ է մոդից

1,1,1,2,2,4

1)Իմանալով, որ քառակուսային հավասարումն ունի 2 արմատ, գտե՛ք այդ արմատների գումարը և արտադրյալը.
ա) x² — 4x — 6 = 0

s=-b/a=4

P=c/a=-6

բ) x² — 3x = 0

S=-b/a=3

P=0
գ) 3x² — 4x + 1 = 0

S=-b/a=4/3= 1 1/3

P=1/3
դ) 2x² — 3x — 4 = 0

S=-b/a=3/2=1,5

P=c/a-4/2=-2
ե) 5x² — 4x — 2 = 0

S=-b/a=4/5

P=-2/5
զ) 2x² — 5x + 3 = 0

S=-b/a=5/2=2,5

P=3/2=1,5
է) 1/3 x² + 3x — 5 = 0

S=-b/a=-9

P=-c/a=15
ը) 2/5 x² — 3x — 1 = 0

S=-b/a=7,5

P=c/a=-2,5

2)Ստուգե՛ք՝ արդյո՞ք հավասարումն ունի արմատներ։ Ունենալու դեպքում հաշվե՛ք նրանց գումարն ու արտադրյալը.
ա) x² — 3x + 1 = 0

D=b²-ac=9-4=5

S=-b/a=3

p=c/a-1/1=1

բ) x² — 4x = 0

D=16-0=16

S=16-0=16

P=0
գ) 4x² — 10x + 6 = 0

D=100-4*4*6=4

S=-b/a=10/4

P=c/a=6/4
դ) 7x² — 9x — 7 = 0

P=81+4*7*7=277

S=-b/a=9/7

P=c/a=-1
ե) 1/2 x² — 5x + 2 = 0

x²-10x+4=0

P=100-4*4=84

S=-b/a=10

p=c/a=4
զ)2/5 x² — 3 = 0

D=b²-4ac=4*3*2/5=24/5

S=-b/a=0

P=c/a=-15/2=-7.5
է) — 7x² + 3x + 5 = 0

D=b²-4ac=9+4*5*7=149

S=-b/a=3/7

P=5/7
ը) — 4x² + 5x + 4 = 0

D=b²-4ac=25+4*4*4=89

S=-b/a=5/4

P=-1

3)Քառակուսային հավասարման x₁ և x₂ արմատներից x₁-ը տրված է: Գտե՛ք x₂-ն ու p-ն.
ա) x² — 7x + p = 0 u x₁ = 3

x1+x2=-b/a

3+x2=7

x2=4

x1*x2=-c/a

3*4=4

P=-12

x²-7x+p=0  x1=3

x1+x2=-b/a   x1*x2=c/a

3+x2=7   x1*x2=-p

x2=4    p=-12
բ) x² — px — 15 = 0 x₁ = — 5

(-5)²-p*(-5)-15=0

P=-2

x1*x2=p

x2=3

գ) 2x² — 3x + p = 0 u x₁ = 0.5

2*(0.5)²-3*(0.5)+p=0

P=1

2x²-3²+1=0

x1+x2=3/2

x2=1
դ) 3x² + px + p = 0 x₁ = — 2

3x²+px+p=0

3*(-2)²+p(-2)+p=0

P=12

x1+x2=-p/a=-4

4)Կազմե՛ք քառակուսային հավասարում, որի արմատները լինեն տրված թվերը.
ա) 2 և 3

x²-(2+3)x+(2*3)=0

x²-5x+6
բ)3 և — 8

X²-(3-8)x+(3*-(8))=0

x²+5x-24=0
գ) -6 և 0

x²-(-6+0)x+(-6*0)=0

x²+6x=0
դ) 0.4 և 1.5

x²-1.2x=0
ե) 0 և 1.2